Schokkende beelden: "Het Journaal" had anders kunnen omgaan met de clip van Child Focus

Heel wat kijkers reageerden omdat ze samen met kinderen om 19 uur naar "Het Journaal" keken. Ze vonden de beelden niet geschikt voor kinderen.

"Bedankt voor de schokkende beelden in verband met kinderporno, ons kleinkinderen van 6 en 7 jaar waren aan het wachten op de serie "Thuis" toen de naakte beelden in het nieuws goed zichtbaar vertoond werden zonder voorafgaande verwittiging."

"Beseft jullie redactie niet dat heel wat kinderen, bijvoorbeeld uit het lager onderwijs, naar het nieuws kijken? Heeft jullie redactie er enig idee van welke invloed deze gewelddadige beelden hebben op een achtjarige?"

"Heb moeite om het van mijn netvlies te krijgen.  Vreselijk voor de kinderen, schokkend. Had dit niet op een andere manier gebracht kunnen worden???"

Child Focus biedt de clip ook zelf aan op een aparte website. Maar om de clip te zien, moet je eerst aanklikken dat je 18 bent. Uiteraard kan gelijk welke minderjarige daarover liegen, maar het verschil met een televisiejournaal zit hem erin dat je wel expliciet naar de pagina moet surfen en moet klikken om de beelden te zien. VRT NWS werkt nu eenmaal voor een open medium en een breed publiek dat geen specifieke interesse heeft geuit voor een bepaald onderwerp of bepaalde beelden.

Het redactiestatuut is vrij duidelijk over schokkende beelden. Ze worden niet weggelaten omdat "Het Journaal" de wereld nu eenmaal toont zoals hij is. Maar ze worden wel beperkt en geselecteerd op basis van wat er nuttig is voor de informatie.

“Schokkende en bloederige taferelen worden niet weggelaten, maar beperkt, d.w.z. ze worden zo getoond of meegedeeld dat ze functioneel zijn voor de informatie.”

In de versie van "Het Journaal Laat" van zondag vind ik dat de beelden functioneel zijn gebruikt.  De scène is schrijnend, maar ze zegt iets over hoe kinderporno wordt gemaakt. Het slachtoffer wordt op bed geduwd.  Ze stemt duidelijk niet in, maar verzet zich ook niet, lijkt zichzelf emotioneel uit te schakelen. Ze krijgt een pop, wat ik een hartverscheurend detail vind. Op haar buik is met dikke zwarte stift “Fuck me” ("Neuk mij") geschreven. Naar mijn aanvoelen is dat al meer dan gruwelijk genoeg.  

Maar de eigenlijke verkrachting komt in "Het Journaal Laat" van zondag dus niet in beeld. Op zondagavond zegt de commentaarstem : “De meest expliciete beelden tonen we niet.” Dat is dan blijkbaar een redactionele keuze geweest. Als dat een redactionele keuze is, waarom wordt ze dan de volgende dag niet volgehouden ?

In "Het Journaal" van 13 uur en 19 uur van de volgende dag, maandag, komen de beelden van de eigenlijke verkrachting twee keer terug gedurende in totaal 16 seconden. Dat is toch wat vreemd als je de dag tevoren tegen de kijker hebt gezegd dat je die beelden niet ging tonen. 16 seconden is ook lang in televisieland.

"Hoe is het mogelijk, zijn jullie nu helemaal het noorden kwijt. Wie komt erbij om in "Het Journaal" vandaag seconden lang AFSCHUWELIJK kindermisbruik te tonen!"

Het stuk van zondagavond is door de eindredacteur van "Het Journaal" zelf gemaakt. De eindredacteurs van zondag en maandag hebben niet met elkaar gepraat. De eindredacteur van zondagavond heeft zijn keuzes wel toegelicht aan de journalist die het onderwerp maandag opvolgde, maar die heeft de reportage van zondag uiteindelijk niet meer bekeken. De communicatie en opvolging zaten met andere woorden niet goed.

Bij RTBF zijn de meest expliciete beelden maar vier seconden getoond. De website heeft gekozen voor de verdedigbare versie van zondagavond. De keuze in de hoofdjournaals van maandag 18 november is daarom op zijn minst wat afwijkend.

Wim De Vilder zegt om 19 uur: “Het nieuwe filmpje is bewust keihard”.  Meteen daarna beginnen meteen de expliciete beelden. Die waren weliswaar wazig gemaakt, maar bleven toch expliciet.  De zin “Het nieuwe filmpje is bewust keihard” was bedoeld als waarschuwing voor de kijkers, maar heel wat kijkers hadden er geen waarschuwing in gehoord. De reportage begon ook meteen met de meest expliciete beelden. 

Gewoonlijk zegt de redactie: “We willen u waarschuwen voor de schokkende beelden.” Dat is een clichézinnetje en presentatoren houden misschien niet altijd van clichés. Maar zo’n standaardzinnetje heeft gebruikswaarde. Een kijker weet ongeveer wat hij dan mag verwachten.  De formulering “bewust keihard” is aan sommige kijkers toch voorbijgegaan. 

"Dit ZONDER waarschuwing, "niet voor gevoelige kijkers" of dergelijke. Het is absoluut NIET nodig om dit te tonen, gewoon verwijzen naar de campagne is voldoende, iedereen kan het zelf opzoeken. Ik heb niet gekozen om deze smerige beelden te zien, maar heb ze wel gezien."

Ook al werd de campagne in de media expliciet verdedigd door een slachtoffer van seksueel misbruik, toch zijn er een beperkt aantal kijkers die zeggen zelf ook slachtoffer te zijn geweest van kindermisbruik en bijzonder geraakt te zijn door de beelden. 

"Alle begrip voor de actie maar ook voor een slachtoffer zijn de beelden shockerend en dat verdien ik niet. "

"Ik ben zelf slachtoffer geweest als kind van incest. Het is schokkend om het filmpje in de pers te zien verschijnen. Hoewel het goedbedoeld zal zijn, vraag ik me af of er over nagedacht is, wat deze expliciete beelden getoond worden. Hierdoor worden de slachtoffers opnieuw slachtoffer."

IM Landelijk, een vereniging van slachtoffers, heeft intussen aangekondigd dat ze een klacht zal indienen bij de Jury voor Eerlijke Reclamepraktijken tegen de campagne van Child Focus (in totaal zijn er trouwens drie klachten over deze campagne bij de JEP.)

Over journalistiek valt ook nog wat detailkritiek te geven. Zo leren we maandag dat Child Focus vorig jaar 1.782 meldingen van kinderporno kreeg. Maar bij RTBF wordt er wel bijgezegd dat van die 1.782 meldingen er maar 530 effectief over kinderporno gingen.

"Het Journaal" spreekt over een stijging van 137 procent in de meldingen.  Child Focus voert elk jaar campagne tegen beelden van kindermisbruik maar die campagnes hebben niet elk jaar evenveel impact. Als we campagnejaar 2018 vergelijken met campagnejaar 2014 (1.432 meldingen), is er maar een stijging van zo'n 20 procent. Het is een detail dat de zaken toch wat meer kadert, maar ik vind het in geen enkel medium terug. De cijfers staan nochtans gewoon in het jaarverslag van Child Focus.

"Het Journaal" vertelt me bovendien dat er per dag 19 miljoen beelden worden “verspreid”. Dat zou de indruk kunnen wekken dat het om 19 miljoen nieuwe beelden gaat. Maar op de website van Child Focus staat dat het om 19 miljoen uitwisselingen per dag gaat. Er zijn met andere woorden wereldwijd 19 miljoen contacten tussen mensen die - bestaande - beelden met elkaar delen. De term “uitwisselen” is hier duidelijker dan “verspreiden” en dus had "Het Journaal" ook beter dat woord gebruikt. 

Dat neemt niet weg dat ook uit internationale cijfers blijkt dat er inderdaad een toename is van beelden van kindermisbruik.

Het is de beslissing van Child Focus om deze harde campagne te voeren. Maar het is de redactie die beslist welke beelden daarvan geschikt zijn voor "Het Journaal" op een brede familiezender. Het redactiestatuut zegt dat schokkende beelden niet worden geweerd maar wel beperkt en functioneel moeten worden gebruikt.

Naar mijn oordeel was dat zondagavond in "Het Journaal" wel het geval, maar maandag niet.  Het is ook vreemd dat de redactionele lijn van de ene dag niet wordt verder gezet de andere dag. De reportages over dit onderwerp in "Het Journaal" van 13 uur en 19 uur op maandag 18 november waren daarom naar mijn oordeel niet in orde met wat het redactiestatuut vraagt.