Perfecte storm woedt boven Europese openbare omroepen

In een vlijmscherpe brief aan de raad van bestuur, gelekt aan De Tijd, vraagt de VRT-directie het ontslag van Claes. Die kan al langer niet meer door één deur met topman Paul Lembrechts. Lembrechts vroeg vorige week aan de raad van bestuur om Claes te ontslaan, maar de raad weigerde daarop in te gaan.

De VRT-directie schaart zich nu achter Lembrechts. Het gaat om Liesbeth Vrieleman (directeur informatie), Lieven Vermaele (directeur financiën en operaties), Stijn Lehaen (directeur technologie en innovatie) en Hans Cockx (directeur hr). Claes zou “deloyaal debriefen”, “directieleden en de CEO wegzetten als incompetent” en “subtiel tegenwerken dat de omroep zich voorbereidt op een meer digitaal mediagebruik”. In de brief wordt Claes meermaals als “manipulatief” omschreven.

“Peter heeft zeker sterke kwaliteiten als marketeer, maar zijn eigengereidheid, niet-transparant en manipulatief optreden maakt samenwerking onmogelijk”, luidt het. De directie “verbaast” zich erover dat de raad van bestuur niet inging op Lembrechts’ vraag om Claes te ontslaan. “De eendracht in het team is onherstelbaar zoek.” 

Claes houdt het voorlopig op een kort communiqué. “Ik wens niet te reageren om de sereniteit te bewaren. Ik vind het spijtig dat in de plaats van dit kalm te bespreken, men mij probeert via niet-onderbouwde aantijgingen via de media te breken.”

Duimschroeven

Vlaams mediaminister Benjamin Dalle (CD&V) doet de kwestie af als een ‘intern conflict’. Maar er is meer aan de hand. Overal in Europa bevinden publieke omroepen zich in woelig water. “We merken dat de druk op een openbare omroep toeneemt wanneer het politieke bestel naar rechts opschuift”, reageert Tom Evens, professor media-economie aan de UGent. “Hoe rechtser het bestuur, hoe luider de roep om de openbare omroep op allerhande vlakken te beknotten.”

In Denemarken werd vorig jaar beslist om de subsidies aan de publieke omroep DR met 20 procent te verminderen. In het Verenigd Koninkrijk wil premier Boris Johnson na zijn verkiezingszege de BBC de duimschroeven aandraaien. Een eerste stap is het uit de strafwet halen van het niet betalen van het kijk- en luistergeld. Verwacht wordt dat daardoor een pak meer mensen die jaarlijkse bijdragen van omgerekend 189 euro niet meer zullen betalen. Met alle gevolgen van dien voor de kassa van de BBC.

Polarisering

Ook in Nederland ligt de NPO onder vuur. Reclameboodschappen voor 20 uur mogen niet meer, de online-omgeving wordt reclamevrij en het derde net moet op de schop. Hier in Vlaanderen bepleit het regeerakkoord van Jambon I onomwonden een slanke openbare omroep. Al wil Karen Donders, professor communicatiewetenschappen aan de VUB, niet al die besparingsoefeningen toeschrijven aan het veranderde politieke klimaat. “Vergeet niet dat de VRT ook al moest besparen toen we met Ingrid Lieten een socialistische mediaminister hadden.”

Donders wijst wel op de impact van de politieke polarisering . “Extreme partijen hebben de neiging om alle berichten die tegen hun mening ingaan af te doen als fake news. In zo’n klimaat is het voor een pluriforme openbare omroep moeilijk om stand te houden.”

“In landen als Polen en Hongarije heeft dat ertoe geleid dat de openbare omroep de facto een staatszender is geworden”, zegt Jean-Philip De Tender, directeur media bij de European Broadcasting Union, een organisatie die de belangen van de Europese openbare omroepen behartigt.

Besparingsmodus

Ook de conjunctuur zit de openbare omroep niet mee. Zowat alle Europese landen zitten in besparingsmodus. Ook de commerciële mediabedrijven hebben last van die slabakkende economie. Zij staan onder steeds grotere druk van internationale spelers als Facebook en Google die met het gros van de advertentie-inkomsten gaan lopen. “In een poging uit de rode cijfers te blijven richten ook die private bedrijven hun pijlen op de openbare omroep”, zegt Evens. “Zij wijzen dan op de marktverstorende werking van die omroepen, die met overheidsgeld de advertentiemarkt opgaan, of met een aanbod aan gratis online nieuws het verdienmodel van uitgevers ondermijnen.”

Met succes, zo blijkt onder andere in Duitsland en in Franstalig België. “In Duitsland is de openbare omroep online heel sterk aan banden gelegd”, zegt Evens. “En bij de RTBF worden bij online artikels zelfs het aantal lettertekens geteld om te vermijden dat te lange artikels het gras wegmaaien voor de voeten van de krantensites.” Ook in het Vlaamse regeerakkoord zien vele VRT-bronnen de vingerafdrukken van de commerciële mediabedrijven. 

Hoe met die nieuwe politieke realiteit en druk omgaan, is niet toevallig dé twistappel tussen Lembrechts en co en anderzijds Peter Claes. Vindt de laatste dat de eersten te defensief in de eigen stelling blijven, dan menen zij dat Claes juist te makkelijk toegeeft aan de nieuwe wind. Voorlopig ziet het ernaar uit dat het Claes wordt die het gelag betaalt.