Wat betekent "kunnen zijn wie je bent"? En wat is de impact op je leven als je dat niet kan? Jouw vragen beantwoord 

Volgens psychotherapeute Mia Leijssen (KU Leuven) bestaan er vier dimensies of "bestaansmodaliteiten" die het leven zinvol maken: de fysieke, de sociale, de psychische en de spirituele.

“In onze westerse wereld zijn we zeer gefocust op de fysieke dimensie”, steekt Leijssen van wal. “Het moet alsmaar meer zijn: meer kleren, meer dit, meer dat. Zonder tel je zogezegd niet mee.” Maar daar wringt het schoentje: “Uit onderzoek blijkt dat mensen niet ten diepste bevredigd worden wanneer ze zich focussen op het materiële. Als je aan iemand vraagt “wie bén jij”, dan zal die persoon zelden antwoorden “ik ben heel rijk”. Daarin alleen vind je geen vervulling.”

Om die vervulling te vinden, kom je op het terrein van sociale erkenning. “Wat is jouw relatie ten aanzien van andere mensen? Kan je sociale rollen innemen die bij jou passen? Ben je jezelf in het soort werk dat je doet? Dat hoeft geen grote show te zijn. Je kan vuilnisman zijn en vinden dat die rol past bij wie je bent, en dat je bijdraagt aan een propere stad. Sociale waardering draagt bij tot je zelfgevoel.”

“De derde dimensie is de persoonlijke dimensie”, gaat Leijssen verder. “Die richt zich op het innerlijk leven, zelfkennis, zelfontplooiing. De grootste eenzaamheid is niet het gevolg van een tekort aan sociale relaties, wel van afwezigheid van een goede relatie met jezelf. Bij gebrek aan zelfliefde en zelfkennis weet je vaak niet wat je écht wilt, omdat je geleerd hebt je te richten op anderen. Je kan alleen maar jezelf zijn als je persoonlijke eigenschappen kunnen floreren.”

“De laatste dimensie is er eentje die in onze westerse samenleving amper aan bod komt, het taboe blijft groot. Ik heb het over de spirituele dimensie. En dat gaat – in tegenstelling tot wat de naam doet vermoeden – niet over pakweg moslim, christen of vrijzinnig zijn. Het gaat over je diepste identiteit. Wat blijft er van je over als je fysiek aftakelt, je niemand meer hebt en je eigen persoonlijkheid je tegenvalt? Dan kom je bij de kern van je zijn. Heb je liefde voor jezelf, dan heb je vrede met je beperkingen en kan je je tekortkomingen vergeven.”

“Het is cruciaal dat je vanaf jonge leeftijd met deze materie bezig bent”, vindt ontwikkelingspsycholoog Maarten Vansteenkiste (UGent). “Dat begint al in de opvoeding. Ouders die een autonomie-ondersteunende opvoedingsstijl hanteren, dragen sterk bij tot het zichzelf kunnen zijn en openbloeien van hun kinderen. Je vertrekt dan als ouder vanuit nieuwsgierigheid. Wat leeft bij mijn kind, hoe kijkt het naar bepaalde situaties, welke gevoelens heeft het daarbij? Het is belangrijk dat je die gevoelens met openheid verwelkomt.”

Laten we kinderen op die manier niet té vrij? “Neen, dat betekent niet dat kinderen carte blanche krijgen. Als ouder mag je verwachtingspatronen opleggen, maar dan liefst wel met duiding waarom en met ruimte om "mee te veren". Het komt erop aan om rekening te houden met je kind, en niet zomaar blind je eigen agenda door te drukken.”

Wie opgroeit in een controlerend gezinsklimaat, heeft volgens Vansteenkiste meer kans om op latere leeftijd perfectionisme te ontwikkelen. “Zulke mensen leggen de lat erg hoog en vragen zich bij het nemen van beslissingen vaker af wat anderen zullen denken. Ze vervreemden deels van zichzelf en komen te weinig in contact met hun eigen voorkeuren, interesses en waarden. Ze zijn besluitelozer en hebben minder houvast. Hun intern kompas ontbreekt.”

“Neen, dat is niet abnormaal”, aldus psychotherapeute Mia Leijssen (KU Leuven). “Gelukkig maar dat dit een flexibel gegeven is, en je niet voor eeuwig en altijd dezelfde bent”:

Ook volgens ontwikkelingspsycholoog Maarten Vansteenkiste (UGent) is "jezelf zijn" een groeiproces. “Durven en leren in contact komen met wat je voelt en belangrijk vindt, is niet zo eenvoudig. Zelfs niet voor volwassenen, laat staan voor adolescenten. Tussen de leeftijd van 12 en 22 jaar krijgen jongeren talrijke keuzes voorgeschoteld. Dat zoiets met vallen en opstaan gebeurt, is zeer normaal.”

Het is ook maar hoe je het bekijkt, vindt Vansteenkiste: “Iemand die van school gaat, noemen ze een "drop-out". Je zou ook kunnen zeggen dat het iemand is die bijvoorbeeld ontdekt dat de studie niet bij hem of haar past, en dat hij of zij zich simpelweg heroriënteert.”

“Sommige volwassenen zijn van mening dat jongeren moeten worden blootgesteld aan de harde leerschool van het leven, druk inclusief. Dat zou de beste manier zijn om hen veerkrachtig te maken. Daar ben ik het niet mee eens. Je moet jongeren wapenen met vaardigheden zodat ze met druk om kunnen omgaan, maar dat betekent niet dat je hen ook aan die druk moet blootstellen.” 

Psychotherapeute Mia Leijssen (KU Leuven) vindt het een misvatting dat je alleen maar rechten hebt. “Je hebt ook grondplichten”, legt ze uit:

“Daar betaal je een prijs voor”, aldus psychotherapeute Mia Leijssen (KU Leuven). “Sommige mensen worden makkelijker depressief, anderen dan weer eerder agressief. Het hangt af van je temperament welke richting je uitgaat.” Ook projecteer je vaker je eigen blinde vlekken op anderen: “Als je jezelf niet graag ziet, ga je vaak veel kritischer en harder om met anderen. Wat je niet in jezelf heelt, komt als een etterende wonde naar buiten. "Niet jezelf zijn" heeft  een weerslag op de omgang met mensen om je heen.”

Dat bevestigt ook ontwikkelingspsycholoog Maarten Vansteenkiste (UGent): “Niet jezelf kunnen zijn brengt een directe welzijnsprijs met zich mee. Het is zeer uitputtend, mensen die met zo’n gevoel rondlopen hebben maar weinig energie en vertonen probleemgedrag zoals agressie. Ze functioneren defensiever. Dat uit zich bijvoorbeeld in interactie met politie: als iemand het gevoel heeft dat hij of zij onvoldoende gehoord wordt, of niet in zijn of haar waarde wordt gelaten, kan de situatie makkelijker escaleren.”

Volgens beide psychologen heeft de mate waarin je jezelf kan zijn, zelfs weerslag op hoe je er op je sterfbed bijligt. “Pas dan gaan mensen nadenken over zaken waar ze spijt van hebben, alleen is er vaak niet meer voldoende tijd om die dingen recht te zetten”, klinkt het bij Leijssen. “Ik heb nog niemand weten zeggen dat ze niet hard genoeg gewerkt hebben in hun leven. Daarentegen wel dat het hen spijt dat ze niet genoeg liefde hebben uitgedrukt.”

“We zien dat bij senioren die het gevoel hebben gehad zichzelf te zijn tijdens hun leven, de puzzelstukken op het einde van hun leven in elkaar klikken. Ze kunnen zich verzoenen met de keuzes die ze hebben gemaakt en ze zijn niet bitter of vol spijt of wanhoop”, weet ook Vansteenkiste.

Psychotherapeute Mia Leijssen (KU Leuven) heeft er naar eigen zeggen een groot probleem mee dat we alles en iedereen proberen te vatten door er een label op te plakken:

Een mooie vraag, vindt psychotherapeute Mia Leijssen (KU Leuven), waarop ze een even hartverwarmend antwoord heeft: