COLUMN. Dahl werd ontdahld. Elementen die zijn boeken sprookjesachtig maken, werden weggegomd

De voorbije dagen stonden de (social) media in brand voor iets waar de Engelsen een prachtig woord voor hebben. ‘Bowdlerization’ noemen ze het aanpassen of verwijderen van passages die onbetamelijk worden geacht in een boek, een film of op tv. De term verwijst naar Thomas Bowdler, de Engelse arts die begin 19de eeuw The Family Shakespeare uitbracht, een door zijn zus Elizabeth om religieuze redenen zwaar opgekuiste Shakespeare. Elizabeth schrapte wat ze vulgair, obsceen en godslasterlijk vond om vrouwelijke en jeugdige lezers te beschermen. Geweld, seks, politiek, religieuze en politieke controverses en onfatsoenlijke personages verdwenen onder de pure pen van Bowdler. Hoewel aanvankelijk populair, verdween de Bowdler Shakespeare uiteindelijk in de catacomben van de geschiedenis.

De huidige ‘bowdlerization’-heisa gaat om Roald Dahl. De Engelse uitgeverij Puffin en de Roald Dahl Story Company hebben passages van zijn prachtige kinderboeken laten herschrijven door gevoeligheidsschrijvers. Honderden wijzigingen moeten vooral de beschrijvingen van personages minder aanstootgevend maken voor ‘gevoelige’ lezers. Elementen die Dahls boeken sprookjesachtig maken en ze in een lange narratieve traditie zetten, werden weggegomd. Donkere humor, macabere beschrijvingen en satire werden geredigeerd. Het groteske, gruwelijke en absurde werden verzacht. Kortom: Dahl werd ontdahld.

De verontwaardiging over de absurde ‘bowdlerization’ van Dahl was enorm. Dagenlang werden argumenten heen en weer geschoten, de meeste tegen de gevoeligheidsingrepen. De vraag is waar de grens ligt tussen censuur en gevoeligheid. En in hoeverre het publiek tegen kunst beschermd moet worden, of kunst net tegen een publiek. Woorden en beelden doen ertoe. De kunsten zijn zeker niet zonder verantwoordelijkheid. Maar kunst moet ook vrij kunnen zijn. Kunst mag confronteren, galvaniseren, en oproepen. De maatschappij een spiegel voorhouden en een weg tonen, lijkt me onvermijdelijk confronterend. Het achteraf editen of ‘corrigeren’ van dit of ander literair of artistiek werk zet de deur ook open naar een alternatief circuit, een waarin men op zoek gaat naar het echte verhaal van Roald Dahl. Waar de echtheid wordt opgespoord en het ‘fake’ alle waarde verliest.

Eeuwenlang is er ook in onze streken gevochten tegen een alles versmachtende cancelcultuur. Kunst speelde daar een belangrijke rol in. Wat ooit juist was, kan nu verkeerd lijken. Elke post-factumaanpassing van kunst aan de mores van een bepaalde groep - of het om een boek, schilderij, theaterstuk, installatie of lyrics gaat – lijkt me dan ook problematisch. Wie daarmee begint, begeeft zich op een glad, Orwelliaans pad. Beter is het om de context te verklaren waarin iets is geschapen. Dat leert ons zoveel meer dan ze te bowdlerizen.