‘Het narratief leeft op dat moslims in Gaza jarenlang door het Westen genegeerd werden’: is de terreur van IS nu definitief terug?

De schutter die maandagavond twee Zweedse supporters ombracht, koos zijn slachtoffers allicht niet toevallig. In een video die hij op zijn intussen geschrapte Facebook-pagina deelde, zegt hij dat “geloof en Gods boek een rode lijn zijn”. Dat lijkt een rechtstreekse verwijzing naar de koranverbrandingen die de voorbije maanden in Zweden plaatsvonden. Het leidde er tot rellen en onrust. In augustus werd het terreuralarm al verhoogd tot het een na hoogste niveau. Maar ook in tal van moslimlanden brak er protest uit. In Bagdad werd de Zweedse ambassade in brand gestoken en werd de Zweedse ambassadeur het land uitgezet.

Wat bij het grote publiek minder bekend was, was dat organisaties als Islamitische Staat (IS) zich roerden. “IS deed online oproepen om tegen Zweden (en Denemarken, waar eveneens koranverbrandingen waren, JL) in actie te komen”, zegt terreurexpert Bibi van Ginkel van het Internationaal Centrum voor Contra-Terrorisme. “Dat was al langer in beeld bij inlichtingendiensten.”

Die oproepen lijken gehoor te hebben gevonden bij de schutter, die zich in zijn opeisingsvideo een ‘soldaat van IS’ noemt. Daarmee is hij al de tweede in een week tijd. In Arras, Noord-Frankrijk, zwoer de moordenaar van een Franse leerkracht eveneens trouw aan Islamitische Staat.

En zo lijkt de terreurdreiging door IS, of met IS dwepende individuen, terug van weggeweest. “Eigenlijk is die dreiging nooit helemaal verdwenen, ze was alleen minder tastbaar”, zegt Van Ginkel. “Na de val van het kalifaat is de beweging ondergronds gegaan, en is ze vertakt in tal van organisaties.” Die zijn onder meer actief in Syrië, waar ze aanvallen uitvoeren tegen het regime van Bashar al-Assad, en in Irak, Pakistan, Afghanistan en verschillende Afrikaanse landen. Volgens de Global Terrorism Index valt 43 procent van de dodelijke slachtoffers door terreur in de Sahel. “Burgers worden er ingelijfd omdat ze nu eenmaal geen andere keuze hebben”, zegt Van Ginkel. “Dat blijft grotendeels onder de radar in het Westen.”

Dat die dreiging ook in Europa concreter wordt, kan mogelijk gelinkt worden aan het conflict tussen Israël en Hamas. Enkele dagen geleden postte de schutter van maandag op sociale media een foto van de Al-Aqsa-moskee, een van de drie heilige plekken voor de islam, en plaatste hij een bericht over de ‘verzetsgroepen’ in Palestina. Hij verwijst ook naar een incident in de Verenigde Staten, waarbij een Palestijnse jongen vermoord werd door zijn huisbaas. En in zijn opeisingsvideo zegt hij dat hij “wraak neemt voor alle moslims”, zonder weliswaar expliciet naar Gaza te verwijzen. Het parket sluit een link tussen de gebeurtenissen maandagavond en de oorlog in Israël en Gaza dan ook niet langer uit.

Op zich lijkt het een spreidstand dat een zelfverklaarde IS-soldaat de brug maakt met de gebeurtenissen in Gaza. “Historisch heeft Islamitische Staat heeft het conflict in Israël en Gaza altijd gemarginaliseerd”, zegt Jeroen Gunning, die aan King’s College Hamas bestudeert. Het is bekend dat Hamas bij zijn verrassingsaanval op Israël de steun kreeg van verschillende andere radicaal-islamitische groeperingen als de Palestijnse Islamitische Jihad of de Nasser Saladin-brigade. Ook Al Qaida publiceerde sinds het begin van de aanval al verschillende statements waarin het steun betuigt aan Hamas.

Maar van IS, waartegen Hamas al vocht in Syrië en de Sinaïwoestijn, kan Hamas op weinig steun rekenen. “IS heeft Hamas altijd verworpen omdat de organisatie volgens hen niet islamitisch genoeg is”, zegt Gunning. “Er is ook een groot ideologisch verschil. Hamas verwerpt de democratie niet, neemt deel aan verkiezingen en vindt dat shariawetten altijd eerst moeten worden goedgekeurd door een verkozen parlement. Daarvan was bij IS nooit sprake.”

Dat neemt niet weg dat bij IS-sympathisanten de situatie in Israël en Gaza een extra trigger kan zijn. “Het is een conflict dat alles op scherp zet, ook bij ons”, zegt Van Ginkel. “Elke beslissing, gaande van het al dan niet hijsen van een Israëlische vlag tot het toelaten van een protest, kan hevige emoties opwekken. Bovendien leeft het narratief nu op dat moslims in Gaza jarenlang door het Westen genegeerd werden.”

Ook volgens de Belgisch-Palestijnse terrorisme-expert Montasser AlDe’emeh (KU Leuven/UGent) kan het conflict in Israël een trigger zijn. “Er speelt altijd een combinatie van verschillende factoren”, zegt AlDe’emeh. Het is bekend dat de schutter, een 45-jarige Tunesiër, in ons land een asielaanvraag deed die werd afgewezen. “Dat kan mogelijk tot een blijvende frustratie geleid hebben. Gezien het feit dat hij niet alleen met de huidige IS-leider, maar ook met de vorige leiders dweepte, blijkt dat hij al langer geradicaliseerd was. Dan kan zo iemand ook extra gevoelig zijn voor de beelden van de vele onschuldige burgers die in Gaza vermoord werden.”

AlDe’emeh is ervan overtuigd dat de huidige escalatie in Israël-Palestina een extra voedingsbron voor radicalisering kan zijn. “Het is zaak dat de autoriteiten goed in kaart brengen welke individuen de IS-ideologie omarmen. We mogen niet onderschatten hoe groot de dreiging is dat ook anderen nu radicaliseren.”