Vijftien jaar na de oprichting komt het anti-westerse Brics op stoom, de club zonder verplichtingen die zich wijdt aan één groot doel

Zelfs een persoonlijk schrijven van de Chinese leider Xi Jinping wist de nieuwe Argentijnse premier Javier Milei niet te vermurwen. Zijn voorganger had Argenchina, de economische liefde tussen Buenos Aires en Peking, in augustus nog bezegeld met toetreding tot Brics, een niet-westers gezelschap van grote opkomende economieën onder leiding van China. In november bedankte de China-sceptische Milei echter voor de eer.

De breuk is pijnlijk voor Brazilië, dat Argentinië erbij wilde als democratische aanvulling op de andere vijf Brics-nieuwelingen: Egypte, Ethiopië, Iran, Saoedi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten. In 2023 hadden veertig landen interesse in het lidmaatschap, waarvan een twintigtal zich formeel meldde als Brics-kandidaat en zes vanaf maandag formeel lid zijn. Dat betekent dat de wachtkamer nog vol zit, dus wordt onder Russisch voorzitterschap in 2024 opnieuw over uitbreiding gesproken.

Westerse landen hebben Brics lang weggezet als een lachertje, sinds het gezelschap in 2009 in de nadagen van de financiële crisis als antwoord op de G7 werd opgericht. De verschillen tussen Brazilië, Rusland, India, China en Zuid-Afrika zijn zo groot dat het toch nooit iets wordt, was de gedachte.

Overkoepelende ambitie

Vijftien jaar later komt Brics echter op stoom. Tegenover het premature verlies van Argentinië staat toelating van belangrijke gas- en olieproducenten uit het Midden-Oosten. In de kantelende wereldorde is steeds meer ruimte voor deze club zonder verplichtingen, behalve de regel dat leden hun onderlinge vetes thuislaten om zich te wijden aan het grote doel: de economische wereldorde aanpassen in het belang van niet-westerse landen, al dan niet door directe of indirecte aanvallen op het Westen.

Vanuit dat perspectief zijn ruzies tussen Brics-leden geen zwakte, maar juist een teken van de aantrekkingskracht van deze overkoepelende ambitie. Want die brengt de rivalen India en China aan tafel zonder dat ze elkaar de tent uitvechten over hun grensconflicten. Egypte, de Verenigde Arabische Emiraten en Saoedi-Arabië weten zich over hun voorheen zo lastige verhouding met Iran heen te zetten. Dit soort interne tegenstrijdigheden zou menig internationaal gezelschap opblazen. Brics groeit echter als kool.

Het creëren van dit soort losse verbanden, die een steeds prominentere rol op het wereldtoneel opeisen, is een Chinese verdienste. Na de op veiligheidsvraagstukken gerichte Shanghai Cooperation Organisation (SCO) kwam Brics, gevolgd door een zeventigkoppige groep van Vrienden van het Global Development Initiative (GDI), waar fans van de economische recepten van China’s Xi elkaar vinden.

Ruimte voor paria’s

Het voordeel van een Brics-lidmaatschap is dat zelfs internationale paria’s zoals Iran er diplomatiek en economisch de ruimte krijgen. Dat verklaart ook de innige Russische wens tot verdere uitbreiding. Niet alleen gooit Moskou er in 2024 tweehonderd Brics-evenementen tegenaan om de internationale steun voor Poetins ‘eerlijke wereldorde’ te demonstreren, er komt ook een nieuw Brics-aanhangsel genaamd ‘Vrienden van Brics’. Dat is een manier om banden te smeden met landen die niet voldoen aan het toelatingscriterium, namelijk dat leden geen formele veiligheidsgaranties met allianties of landen buiten het machtsblok mogen hebben.

Die landen kunnen worden losgeweekt uit het westerse kamp met het toegenomen economische gewicht van Brics als lokmiddel. Wie wil er nu geen vrienden zijn met een club die staat voor 43 procent van de mondiale olieproductie en 39 procent van de wereldeconomie, en daarmee groter is dan de G7?

Als Brics-leiders die te maken hebben met westerse sancties, zijn Rusland en China er ook op gebeten de organisatie als wapen te gebruiken om het effect van die sancties te minimaliseren. Een gemeenschappelijke Brics-munt naar voorbeeld van de euro is een verre toekomstdroom, maar Brics weet wel stukjes af te knabbelen van de dominantie van de dollar. Dat komt door Chinese initiatieven om de renminbi als ‘redback’ tegenover de Amerikaanse ‘greenback’ te zetten.

Geen tussenkomst van de dollar

Onderling rekenen China en Rusland af in renminbi. Ook lukt het steeds beter economieën in het mondiale Zuiden in renminbi voor Russische goederen en diensten te laten betalen. Bijvoorbeeld een Russische kerncentrale ter waarde van 12,65 miljard dollar voor Bangladesh, die in renminbi wordt afbetaald.

Milei heeft voor de meest recente aflossing van de Argentijnse schulden aan het Internationaal Monetair Fonds (IMF) 960 miljoen dollar geleend van CAF, de ontwikkelingsbank voor Latijns-Amerika en het Caraïbisch gebied. Maar voor zijn aantreden gebruikte de Argentijnse Centrale Bank een valuta-uitwisseling met de Chinese Centrale Bank om de IMF-schulden in renminbi af te lossen.

Brazilië maakt sinds 2023 gebruik van Cips, het Chinese alternatief voor Swift als internationale identificatiecode voor banken, om zonder tussenkomst van de dollar zaken te doen met Chinese bedrijven.

Levensverzekering tegen het Westen

Zo zien wel meer landen in het mondiale Zuiden de voordelen in van Brics als een soort levensverzekering tegen sancties, mochten ze ooit zelf de toorn van het Westen opwekken. Het bevriezen van tegoeden van de Russische Centrale Bank mag in Europa en de VS dan als het summum van vastberaden eensgezindheid tegen Poetins expansiedrift worden ervaren, grote opkomende economieën in het mondiale Zuiden zijn geschrokken van hoe het Westen het internationale financiële systeem als wapen gebruikt.

De Verenigde Staten hebben ook talloze Chinese bedrijven in de ban gedaan om Beijing het Amerikaanse ongenoegen over Chinese handelspraktijken of mensenrechtenschendingen in te peperen. Vandaar dat landen die in de huidige geopolitieke onzekerheid niet weten bij welke supermacht ze het beste af zijn, denken dat het geen kwaad kan om de economische reus Brics dit jaar eens van dichtbij te bekijken.