Grote namen uit internationale kunstwereld steunen geschorste directeur van MSK Gent Catherine de Zegher

In een forse open brief betuigen 63 grote namen uit de Belgische en internationale kunstwereld hun steun aan Catherine de Zegher, de directeur van het Museum voor Schone Kunsten in Gent. 

Catherine de Zegher moest in maart een stap opzijzetten nadat  er commotie was ontstaan over 24 Russische avant-gardewerken die tentoongesteld werden in het museum. Ze is altijd ambtenaar van de stad Gent gebleven, maar haar opdracht als museumdirecteur is tijdelijk opgeschort. De krant De Standaard bracht aan het licht dat diverse kunstkenners zich ernstige vragen stelden bij de herkomst en de echtheid van de werken. De zaak kreeg vervolgens grote aandacht in de nationale en internationale pers. De werken werden uit de zaal verwijderd. 

Bij de ondertekenaars van de open brief zijn directeuren van toonaangevende musea uit eigen land en uit Londen (Tate Modern), Parijs (Centre Pompidou), Sydney (Museum of Contemporary Art) en Seoul (National Museum of Modern and Contemporary Art). Verder zijn er academici van internationale universiteiten als Harvard, Princeton, Columbia, Oxford en Montreal. En tenslotte kunstenaars van over de hele wereld, waaronder Luc Tuymans. 

In "De wereld vandaag" op Radio 1 zei Luc Tuymans dat er naar zijn aanvoelen een kleine karaktermoord is gepleegd op Catherine de Zegher en dat ze in de media zonder duidelijke bewijzen gekruisigd is.  (beluister hieronder het volledige gesprek)

De ondertekenaars noemen de beschuldigingen aan het adres van Catherine de Zegher en haar team leugenachtig en vinden dat ze bij voorbaat is veroordeeld door de media. Er is volgens hen geen enkel aantoonbaar of verifieerbaar bewijs voor de verdachtmakingen. Er is ook nog geen wetenschappelijk of materiaaltechnisch onderzoek naar de echtheid van de werken op touw gezet door de gemeentelijke, regionale of nationale overheid, schrijven ze, en daardoor blijven de leugenachtige beschuldigingen bestaan. (De werken zijn na een klacht in maart door de onderzoeksrechter in beslag genomen en sindsdien onbeschikbaar - nvdr).

De ondertekenaars zijn verbijsterd dat iemand met de jarenlange ervaring, kennis en artistieke visie als die van De Zegher op deze manier aangevallen en geïsoleerd wordt. Ze gaan omstandig in op de briljante internationale carrière en de verwezenlijkingen van De Zegher, ook en met name in het Museum voor Schone Kunsten van Gent.

In oktober vorig jaar presenteerde het MSK onder impuls van De Zegher een nieuwe hedendaagse aankleding en een volledige herschikking van de collectie. Daarbij was ook een zaal ingericht met de 24 werken van Russische avant-gardekunst. Het ging om een bruikleen uit de collectie van de kunstverzamelaars  Igor en Olga Toporovski. Het echtpaar woont al twaalf jaar in ons land en bezit een collectie van meer dan 500 stukken Russische avant-garde kunst. 

De omvang van die verzameling wekte grote verbazing omdat ze tevoren niet bekend was,  en er ontstonden ernstige vragen over de authenticiteit van de werken omdat er eerder al vervalsingen waren opgedoken. 

De avant-gardewerken dateren uit de periode van de Russische revolutie. Aanvankelijk steunde het Sovjetregime de kunststroming en werden de werken over de hele Sovjet-Unie verspreid.  Maar vrij snel werden ze verboden, waardoor de kunstwerken verdwenen in depots of jarenlang bij particulieren verborgen bleven. Dat kan verklaren waarom ze nu pas veelvuldig opduiken. 

Dat maakt het ook moeilijk om sluitend bewijs te leveren over de herkomst en de echtheid van de werken, maar evenzeer om te bewijzen dat het om vervalsingen zou gaan. Dat laatste is tot op heden nog niet gebeurd. Catherine de Zegher blijft ervan overtuigd dat het wel degelijk om authentieke werken gaat. 

Labo-onderzoek van het materiaal waarmee de werken gemaakt zijn kan alvast uitwijzen of de werken inderdaad dateren uit de bewuste periode van de Russische avant-garde, ruwweg de jaren 1900-1930. Het echtpaar Toporovski heeft gezegd dat het zelf een aantal werken laat onderzoeken, het is voorlopig wachten op de resultaten daarvan. 

Catherine de Zegher heeft een paar weken geleden bezwaar aangetekend bij het Agentschap Binnenlands Bestuur tegen de tijdelijke opschorting van haar directeursfunctie. Die dienst zal nu moeten oordelen of die opschorting wettelijk en opportuun was. De provinciegouverneur van Oost-Vlaanderen moet dan beslissen of hij ze terugdraait. 

Een museum is een wetenschappelijke instelling. Daarom is het zo belangrijk dat er geen twijfel bestaat over de echtheid en de herkomst van de werken die er te zien zijn. De geloofwaardigheid die het museum aan de werken verleent bepaalt ook mee de waarde ervan op de kunstmarkt.

En natuurlijk is ook de reputatie van het museum in het geding, en bij uitbreiding van de hele museumsector. Bij twijfel zouden bruikleengevers wel eens minder toeschietelijk kunnen worden.

Vier internationale kunsthandelaars en een afstammeling van een Russische avant-gardekunstenaar hebben in maart een klacht met burgerlijke partijstelling ingediend. Ze voeren aan dat ze schade ondervonden hebben door deze zaak. De onderzoeksrechter heeft daarom beslag gelegd op de werken, en op documenten en computers. 

Daardoor liep een aangekondigde audit naar de zaak vertraging op. Die moest nagaan of het museum bij de bruikleen alle regels met gepaste zorgvuldigheid heeft nageleefd. Maar vorige maand is het adviesbureau Ernst&Young in opdracht van de stad Gent dan toch gestart met die doorlichting, alvast met de documenten en personen die beschikbaar zijn. Voorzover bekend heeft het nog geen materiaaltechnisch onderzoek aangevraagd. 

Annelies Storms, schepen van Cultuur in Gent, reageert per mail op de open brief:

"Ik heb kennis genomen van de open brief en van hun vraag om een onafhankelijk oordeel te vellen. Het is net om een onafhankelijk oordeel te kunnen vormen over de mate waarin het museum zorgvuldig heeft gehandeld dat Stad Gent Ernst & Young de opdracht heeft gegeven om een audit uit te voeren.

Die audit loopt momenteel  en onderzoekt de mate van zorgvuldigheid van het authenticiteits- en herkomstonderzoek bij de totstandkoming van de bruikleen en de mate waarin het MSK daarmee handelde in overeenstemming met geldende richtlijnen en de gebruikelijke internationale praktijk. De audit is 12 september gestart en het audit-bureau heeft aangegeven dat zij ongeveer 8 weken voorzien om deze audit uit te voeren."

(zie hieronder een verslag uit TerZake van 5 maart 2018)